Темір – оттегін тасымалдауға, ДНҚ синтезіне, энергияны өндіруге және пайдалануға қатысатын маңызды микроэлемент. Ең алдымен, темір барлық жасушаларды оттегімен қамтамасыз етуге көмектеседі. Ол өкпеден тіндер мен органдарға оттегін тасымалдайтын ақуыз – гемоглобиннің құрамына кіреді Егер темір жеткіліксіз болса, жасушалар оттегінің жетіспеушілігін сезіне бастайды, ал адам әдеттегі жүктеме кезінде де тез шаршайды.
Темір:
— бұлшықеттерде оттегінің жиналуы үшін қажет, соның арқасында олар физикалық белсенділік кезінде ұзағырақ және тиімдірек жұмыс істей алады;
— ДНҚ синтезіне қатысатын ферменттердің жұмысы үшін қажет, олар жасушалардың бөлінуін қамтамасыз етеді;
— қалқанша безінің гормондарының өндірісіне;
— энергия өндірілетін жасушалық «электр станция» — митохондрия жұмысын қамтамасыз етуге.
— иммунитетті сақтауға;
— бауырда темір токсиндерді бейтараптандыратын ферменттердің жұмысына қатысу үшін қажет.
«Дене темір өндіре алмайды немесе оны ұзақ уақыт сақтай алмайды, сондықтан микроэлементтердің күн сайын тамақпен қамтамасыз етілуі маңызды. Орташа тәуліктік қажеттілік жасына, жынысына, денсаулық ерекшеліктеріне және тіпті өмір салтына байланысты. Мысалы, әйелдерде етеккір кезінде қанның тұрақты жоғалуына байланысты ерлерге қарағанда норма жоғары. Жүкті әйелдер мен жасөспірімдерде қанның жалпы көлемі артып, зат алмасуы жеделдейді — организмге көбірек темір қажет. Ал егде жастағы адамдарда, керісінше, қажеттілік аздап төмендеуі мүмкін», — дейді Кардиология және ішкі аурулар ҒЗИ гематологы Олег Хан.
Дәрігердің айтуынша, микроэлементтер нашар сіңетін немесе тезірек тұтынылатын адамдарға темірдің жеткізілуін бақылау өте маңызды. Созылмалы қан жоғалту (мысалы, геморрой, полиптер, асқазан мен ішектегі жаралар) немесе қоректік заттардың сіңуінің бұзылуы (целиакия, гастрит, ойық жаралы колит) бар науқастар темір тапшылығына тіпті толық және әр түрлі тамақтану кезінде де тап болуы мүмкін. Спортшылар термен көптеген темір мен басқа микроэлементтерді жоғалтады. Оларға бұлшықеттерді оттегімен қамтамасыз ету және микро жарақаттардан кейін тіндерді қалпына келтіру үшін темір көп мөлшерде қажет. Қан донорлары да темірді жоғалтады – олар үшін микроэлементтердің деңгейін үнемі қадағалап отыру және оны толтыру маңызды.
Аз қимылдайтын және егде адамдарда, менопаузадағы әйелдерде немесе жатырды алып тастағаннан кейін темірге деген қажеттілік сәл төмен болуы мүмкін. Оларда зат алмасуы баяулайды, жасушалар сирек жаңарады және организм темірді аз жұмсайды. Бірақ бұл оның деңгейін бақыламауға болады дегенді білдірмейді – жетіспеушілік осы топта да кездеседі, әсіресе аз тамақтану немесе микроэлементтердің сіңуі бұзылған кезде.
Темір әртүрлі жолмен сіңеді. Ет, бауыр, балық және теңіз өнімдерінен ағза гемдік темірді алады. Ол ақуыздармен байланысты және ішекте оңай сіңеді. Темірге бай өсімдік көздерінің қатарына қарақұмық, бұршақ дақылдары, шпинат, асқабақ тұқымдары, жаңғақтар, кептірілген жемістер жатады. Бұл тағамдарда гемдік емес темір бар. Ол нашар сіңеді, демек, оның көп мөлшерде және дұрыс комбинацияларда болуын қамтамасыз ету маңызды.
Темірдің сіңуі оның формасына ғана емес (гемдік немесе гемдік емес), сонымен қатар оның басқа қоректік заттармен қамтамасыз етілуіне де байланысты. С дәрумені өсімдік тағамдарынан гемдік емес темірдің сіңуін айтарлықтай жақсартады. Сондықтан қарақұмық, бұршақ немесе шпинат қосылған тағамдарды аскорбин қышқылының көздерімен — болгар бұрышымен, қырыққабат, цитрус жемістерімен, жидектермен біріктіру пайдалы. Бірақ кальций, мырыш, магний, полифенолдар (шай мен кофеде кездеседі), фосфаттар (газдалған, консервіленген өнімдерде), сондай-ақ антацидтер мен асқазанның қышқылдығын төмендететін дәрілер темірдің сіңуіне кедергі келтіреді. Осы себепті темір препараттарын сүт, шай немесе минералды сумен ішу ұсынылмайды. Осы микроэлементге бай тағамдарды ірімшік, йогурт, сұлы жармасымен қоса тұтынуға болмайды. Оларды темір қабылдаудан 1-2 сағат бұрын және кейін жеуге болмайды
Темір препараттарын дәрігер тағайындауы керек. Қоспаларды бақылаусыз қабылдау денсаулыққа қауіпті болуы мүмкін. Артық темір зиянды. Көп мөлшерде зат улы болады: ең алдымен бауыр, жүрек және ұйқы безі зардап шегеді. Цирроз, 2 типті қант диабеті, аритмия (жүрек ырғағының бұзылуы), буындардың қабыну аурулары қаупі артады.