D дәруменін «күн дәрумені» деп атайды: ол біздің терімізде күн сәулесінің әсерінен түзіледі. Бірақ бүгінде тіпті күн шуақты елдерде де көптеген адамдар оның жетіспеушілігінен зардап шегеді.
Кардиология және ішкі аурулар ҒЗИ эндокринология кафедрасының ассистенті Әсем Оспанованың айтуынша, D дәрумені гормон сияқты әрекет етеді және организмдегі көптеген процестерге қатысады:
— Иммунитетті нығайтады — ағзаға вирустар мен қабынулармен күресуге көмектеседі.
— Сүйектер мен тістердің беріктігін сақтайды — кальцийді сіңіруге көмектеседі.
— Көңіл-күйге әсер етеді – оның жетіспеушілігінен мазасыздық, депрессия және үнемі шаршап жүру сияқты белгілер пайда болады.
— Бұлшықет жұмысын жақсартады – бұл әсіресе егде жастағы адамдарға құлау мен жарақаттануды болдырмау үшін маңызды.
«Егер Сіз күн шуақты елде тұрсаңыз да, жетіспеушілік күннің аздығынан туындауы мүмкін: қыста, бұлтты ауа-райында немесе үйде көп уақыт өткізсеңіз.
— SPF кремдерін қолдану: олар терідегі D дәрумені синтезін блоктайды.
— Жас келген сайын терінің D дәрумені нашар өндіріледі.
— Тамақтану: егер рационда майлы балық, жұмыртқа және витаминнің басқа көздері аз болса.
— Кейбір аурулар: мысалы, ішек, бауыр, бүйрек аурулары.
— Артық салмақ: D дәрумені май тінінде «сақталады» және қол жетімсіз болады», — дейді дәрігер.
Д витаминінің жетіспеушілігі жиі суық тию, шаршау, апатия, бұлшықет ауруы және әлсіздік, нашар ұйқы, көңіл-күйдің өзгеруі, мазасыздық түрінде көрінуі мүмкін. Балаларда сүйектер баяу өседі (рахит), ересектерде сүйектер әлсірейді (остеопороз, сыну қаупі жоғары). Нақты білу үшін организмдегі D дәрумені деңгейінің көрсеткіші — 25(OH) D-ға қан тапсыру керек.
D дәрумені нормалары (қан сарысуындағы 25(oh)D деңгейі):
нг / мл нмоль / л
Айқын тапшылық <10 <25
Тапшылық <20 <50
Жеткіліксіздік 20-30 50-75
Оңтайлы деңгей 30-50 75-125
Ықтимал уыттылық >100 >250
Азық-түлік көздері (D3): майлы балық, балық майы, треска бауыры, жұмыртқаның сарысы, сүт, йогурт, жармалар.
Күн сағаты: D витаминін өндіру үшін теріге 15-30 мин аптасына 2-3 рет УФ-В (290–315 нм) сәулелерінің дененің ашық жерлеріне SPF жақпай түсуі қажет (қол, бет, аяқ)
D витаминінің профилактикалық және емдік дозалары (МЕ/тәулігіне):
Алдын алу Тапшылықты емдеу
0-12 айлық балалар 400-1000 2000* дейін
1-18 жастағы балалар 600-1000 4000* дейін
Ересектер <70 жас 1500-2000 4000-6000*
Қарттар >70 жас 2000-4000 7000 * дейін
Жүкті әйелдер/бала емізетін 2000
D дәрумені таңертең немесе күннің бірінші жартысында қабылдаған жөн::
— Әрқашан майлармен (мысалы, таңғы ас кезінде), өйткені D дәрумені майда ериді.
— D3 формасы D2-ге қарағанда белсенді және тиімді.
Тәулігіне >10 000 МЕ ұзақ уақыт бойы бақылаусыз қабылдаған кезде артық дозалану қаупі болуы мүмкін. Гипервитаминоз D белгілері: жүрек айну, құсу, анорексия, шөлдеу, полиурия, әлсіздік, аритмия, жұмсақ тіндер мен бүйрек кальцинозы, бүйректің зақымдануы
25(OH) D талдауы қауіп тобындағы адамдар: остеопороз, ішектің, бауырдың, бүйректің созылмалы аурулары, семіздік, егде жастағы адамдар, глюкокортикоидтарды, антиконвульсанттарды, антиретровирустық препараттарды үнемі қабылдайтын адамдар, менопаузадағы әйелдер, құрысулары, бұлшықет әлсіздігі бар науқастар, рахит белгілері бар балалар тапсыруы керек.