Пациенттердің өз денсаулығы үшін жауапкершілігін қалай арттыруға болады, медицина қызметкерлері қалай олардың серіктесі бола алады, созылмалы аурулары бар науқастар денсаулығы нашарлап, ауруы асқынған кезде өздеріне қалай көмектесе алады? Осы сұрақтардың барлығына Кардиология және ішкі аурулар ғылыми-зерттеу институтының өңірлермен жұмыс бөлімінің басшысы Раушан Қабыкенова жауап берді.
Ол кісінің айтуынша, қазіргі кезде адамның денсаулығы көптеген факторларға байланысты, адамның өзі де денсаулығына әсер етеді. Әр адам өзінің денсаулығын сақтай алады. Француз жазушысы Жан де Лабрюйер, адамдар бәрінен бұрын денсаулығын сақтауға тырысады, бірақ оны сақтамайды, деген екен.
«Сондықтан, біз, дәрігерлер, пациенттерге өз денсаулығына жауапкершілікпен қарауды, дәрігерлердің барлық ұсыныстарын орындауды, денсаулығына зиян келтірмейтін өмір салтын ұстанып денсаулығын күтуге үйреткіміз келеді», - дейді Раушан Қасымқызы.
Қазақстанда 2013 жылдан бастап созылмалы ауруларды басқаруды жақсартуға, асқынулар санын азайтуға, жалпы, адам өмірінің сапасын жақсартуға бағытталған Ауруларды басқару бағдарламасы (АББ) жүзеге асырылуда. Бағдарламаға артериялық гипертензия, созылмалы жүрек жеткіліксіздігі, 2-типті қант диабеті кіреді. Былтыр желтоқсан айында өкпенің созылмалы обструктивтік ауруы еңгізілді, себебі қазіргі уақытта әлемдегі өлім себептері бойынша бұл ауру төртінші орында тұр. Жоба пилоттық режимде ең үздік тәжірибе орталықтары ретінде Алматыдағы №4 және 5 емханаларында, Нұр-Сұлтандағы №9 емханасында жүзеге асырылуда.
Ауруларды басқару бағдарламасының негізгі компоненттері созылмалы аурулары бар ақпараттандырылған, белсенді пациенттер мен емхана мамандарының, яғни мультитәртіптік команда мүшелерінің – түрлі мамандық дәрігерлерінің, мейіргерлер, әлеуметтік қызметкерлер, салауатты өмір салты орталығының мамандары және психологтардың өзара әрекеттесуі. Олар пациенттерге өзіне өзі көмек көрсете білуді, денсаулыққа әсер ететін факторларды бақылау дағдыларына үйретеді. Бағдарламаны енгізу аурудың асқынуын, жедел жәрдемді және дәрігерлерді үйге шақыру санын азайтуға, пациенттің өзінің денсаулығына деген жауапкершілікті арттыруға бағытталған.
Денсаулық сақтау министрлігі Бағдарламаны енгізу бойынша ұйымдастыру-әдістемелік басшылықты, өңірлерде іс-шараларды жүзеге асыруды, институт әзірлеген индикаторларының электрондық базасында Бағдарлама индикаторларына мониторинг жүргізуді біздің институтқа жүктеген болатын.
Жүргізілген мониторинг 2020 жылдың қыркүйек айының басында Бағдарламаға қатысатын артериялық гипертензиямен, созылмалы жүрек жеткіліксіздігімен және қант диабетімен науқастарды қамту 39,1% құрағанын көрсетті. АББ электрондық тізіліміне сәйкес Бағдарламаға қатысушылардың ең көп пайызы Атырау, Қарағанды, Түркістан, Павлодар облыстары мен Нұр-Сұлтан қаласында байқалады.
АББ жүзеге асыру оң нәтиже көрсетті: Бағдарламаға енгізілген пациенттердің тобында шұғыл ауырғандар саны азайды, қатысушылардың денсаулық көрсеткіштері жақсарды. Пациенттердің саны 756 мыңға дейін өсті, бұл электрондық тізілімге сәйкес диспансерлік науқастардың 39,1% -ын құрады. Артериялық гипертензиямен ауыратын науқастардың 83%-ында қан қысымы тұрақтанды, ауруханаға түскендердің саны азайды, сонымен қатар инсульт пен миокард инфарктына ұшырағандардың үлесі төмендеді. Емханаларда жүктеме мен кезектілік, стационарлық және жедел медициналық көмекке қажеттілік, бағдарламаға қатысушы пациенттер арасында шұғыл науқастар азайды.
АББ-ның негізгі артықшылығы: дәрігер мен пациент серіктес болды. Пациенттер тәртіптілік көрсетіп, өз денсаулығы үшін жауапкершілікті түсініп, дұрыс тамақтанып, дене қимылымен айналыса бастайды, алғашқы көмек көрсету дағдыларын меңгеріп, денсаулығы нашарлаған кезде өзіне өзі қалай көмек беретіндігі және асқынуларды қалай болдырмауға болатындығы бойынша білім алады. Оқуға, емделуге деген позитивті ойлау жақсы нәтижелерге әкеледі.
Пациенттердің өздері атап өткендей: олардың өзіне және ауруына деген көзқарасы өзгерді, олар өмір салтын толығымен өзгертті, дұрыс тамақтануға, спортқа көңіл бөліп денсаулықтары қалыпты жағдайға келді.
Емдеуді түзету және артериялық гипертензиямен, созылмалы жүрек жеткіліксіздігімен және қант диабетімен ауыратын науқастарды тұрақты режимде қашықтықтан бақылауды қамтамасыз ету үшін мобильді қосымшалар әзірленді.
Мамандарды оқыту - табыс кепілі. Сондықтан мамандарды оқытуға - олардың мақсатына жетуге мүмкіндік беретін кәсіби білімін, қабілеттері мен дағдыларын дамытуға баса назар аударылады. Пандемияға қарамастан, біз онлайн-оқытуға көшу арқылы мамандар оқытуды тоқтатқан жоқпыз. Тек 2020 жылдың өзінде 5 облыстың мультитәртіптік командасының 1200-ден астам маманы қашықтықтан оқытылды. Дайындалған мамандар өз әріптестерін оқытады.
Қол жеткізілген нәтижелер пациентпен серіктестік арқылы одан да жақсы нәтижелерге қол жеткізуге үміт береді.